अन्तिम लेखापरीक्षण के हो ?

 

 

कुनै संगठनले एक आर्थिक वर्षमा वा निश्चित अवधिमा सम्पन्न गरेको आर्थिक कारोबारको कुनै स्वतन्त्र निकायद्धारा परीक्षण गराउने प्रकियालाई नै अन्तिम लेखापरीक्षण भनिन्छ । अन्तिम लेखापरीक्षण भइसके पश्चात सामान्यतया अर्को लेखापरीक्षण गरिँदैन । त्यसैले पनि यसलाई अन्तिम लेखापरीक्षण भनिएको हो । नेपाल सरकारको कारोबारको अन्तिम लेखापरीक्षक स्वतन्त्र सवैधानिक निकाय “ महालेखा परीक्षक” द्धारा गरिन्छ । 

 

संवैधानिक व्यवस्था :

 

अन्तरिम संविधान २०६३ को भाग १२  धारा १२२ मा व्यवस्था गरिएको छ । अदालत, प्रहरी, सेनालगायत सरकारी अड्डाहरुको महा-लेखापरीक्षक कार्यालयद्धारा अन्तिम लेखा परीक्षण गर्ने व्यवस्था छ । 

 

लेखापरीक्षण ऐन, २०४८ मा भएको व्यवस्था 

 

•    के को परीक्षण ?

 

– नियमितता

 

–  मितव्ययिता

 

– प्रभावकारिता

 

– कार्यदक्षता 

 

– औचित्य

 

INTOSAI द्धारा थप गरिएका

 

•    समता

 

•    वातावरणीय 

 

प्रकृया :

 

•    एक – एक गरी 

 

•    बीच – बीचमा छड्के गरी

 

•    केही प्रतिशत मात्र गर्ने गरी 

 

प्रकार :

 

•    वित्तीय 

 

– नियमित

 

– औचित्य

 

•    कार्यमूलक 

 

– मितव्ययिता

 

–  प्रभावकारिता

 

– कार्यदक्षता 

 

– समन्याय

 

– वातावरणीय

 

अन्तिम लेखापरीक्षणका पूर्व आवश्यकताहरू :

 

–    Autonomy from Executive and Lagislatives

 

–    Clearly defined objective and scope.

 

–    Autonomus in organization, personnel and finance.

 

–    Reporting to supreme agency.

 

–    Full responsibility in fiscal accountability.

 

सार्वजनिक प्रशासनमा अन्तिम लेखापरीक्षणको महत्व :

 

सरकारी आर्थिक कारोबारलाई मितव्ययीता कुरालाई र प्रभावकारी तुल्याई सार्वजनिक जवाफदेयिता र पारदर्शीता प्रवर्द्धन गर्दै अन्तत आर्थिक शुसासन कायम गर्न मद्दत पु- याउँछ । 

 

नेपालको सन्दर्भमा अन्तिम लेखापरीक्षणका समस्याहरु  :

 

•    स्रोत साधनको अभाव छ ।

 

•    दक्ष जनशक्तिको अभाव छ ।

 

•    प्रतिवेदनले औल्याएका विषयहरु निरन्तर आइरहदा पनि सुधार हुन नसकेको अवस्था छ ।

 

•    कर्मचारीमा उत्प्रेरणाको कमी छ ।

 

•    वैदेशिक स्रोत तर्फको कारोबारमा लेखापरीक्षण उपर विश्वास कमजोर छ ।

 

•    बेरुजु बढिरहेको तर सुधारका लागि सुझावको कार्यान्वयन कमजोर रहेको अवस्था छ ।

 

•    अन्तराष्ट्रिय मानदण्डलाई व्यवहारमा लागू गर्न सकिएको छैन ।

 

अन्तिम लेखापरीक्षणका समस्याहरु समाधानका उपायहरु :

 

•    आन्तरिक लेखापरीक्षणमा सुधार गर्ने

 

•    प्रतिवेदनलाई सम्बन्धित कर्मचारीको वृत्ति विकाससँग आवद्ध गर्ने 

 

•    पेश्की बाँकीको अद्यावधिक केन्द्रीय विवरण बनाउने

 

•    सरकारी बाँकी असुल गर्न जिल्लामा कार्यालय स्थापना गरी सबै पेश्की र बेरुजुको रकम पठाउने ।

 

•    एक वर्षसम्म पनि असूल हुन नसकेको बेरुजु रकम केन्द्रीय तहसिलमा पठाउने केन्द्रीय तहसिलले जिल्ला स्थित सरकारी बाँकी असुल कार्यालयमा पठाउने ।

 

•    संस्थागत सक्षमता बृद्धि गर्ने ।

 

•    जनशक्ति तालिम र क्षमता विकास ।

 

•    ICT Based Audit लाई स्थापित गर्ने ।

 

•    सुझावहरुको परिपालना ।

 

नेपालमा अन्तिम लेखापरीक्षणका सवल पक्षहरु :

 

•    संवैधानिक ग्यारेन्टी

 

•    Clear and Broad Scope.

 

•    Separate Service

 

•    Rich Experiance.

 

•    भ्रष्टाचार नियन्त्रणमा सहयोग पुर् याएको

 

•    सरकारी लेखामा एकरुपता कायम राख्न सहज

 

•    Field Audit मा Focus (२०५१ देखि)